Құлыбаев Мәсімовтің екі кен орнын сатып алмақ

Қазақстанның экс-президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың күйеу баласы Тимур Құлыбаев ҰҚК экс-төрағасы Кәрім Мәсімовтің рейдерлік жолмен тартып алған екі кен орнын сатып алмақ, деп хабарлайды Bugin.kz порталы Orda.kz сайтына сілтеме жасап.

22 шілдеде өтетін аукционда Қазақстан Боранкөл және Толқын кен орындарының құқығын сатуды жоспарлап отыр.

Бұл депозиттер Қазақстан мен молдовалық кәсіпкер Анатолий Стати арасында 13 жыл бойы дау туғызып келеді.

Сарапшылар кен орындарының мәртебесі әлі де даулы екенін және егер Стати барлық соттарда жеңіске жетсе, аукциондардың жеңімпазы ыңғайсыз жағдайға тап болуы мүмкін екенін атап өтті.

22 шілдеде Қазақстан билігі 23 лот бойынша онлайн-аукцион өткізеді. Ең қызықтысы Боранкөл мен Толқын кен орындары. Біріншісінің бастапқы бағасы 300 миллион теңгеден басталса, ал Толқын үшін миллиардқа жуық – 931 миллион теңге төлеуге тура келеді.

Кен орындары 2000 жылдан бері игеріліп, 2010 жылы румын кәсіпкері Анатолий Статиге тиесілі «Толқыннефтегаз» ЖШС мен «Қазполмұнай» ЖШС-нен заңсыз тартып алынған.

Стокгольм арбитраждық соты Статидің Қазақстанға қарсы арызын қанағаттандырып, нысандарды жекешелендіру үшін 560 миллион доллар өтемақы төлеуге шешім шығарды. Қазақстан өтемақы төлеуден бас тартып, істі дүние жүзіндегі соттарда созуға тырысты.

Мұның бәрі, қаржы сарапшысы Расул Рысмамбетов Orda.kz сайтына берген сұхбатында атап өткендей, ресми Нұр-Сұлтанға пайда әкелмейді.

Мәсімов және депозиттердің құқықтық жағдайы

Стокгольм арбитражының және Энергетикалық хартия шартының шешіміне сәйкес, ҰҚК-нің бұрынғы басшысы Кәрім Мәсімов Стати кен орындарын «экспроприациялаудың» артында тұрғандардың бірі болды. Содан кейін «Статиге қарсы қиянатты және күмәнді сот процестерін ұйымдастырды».

Қазақстандағы қаңтар оқиғасынан кейін қамауға алынып, бірқатар қылмыстар үшін айыпталған Мәсімов Боранкөл мен Толқын кен орындарын толықтай заңды жекешелендіруге кедергі болуы мүмкін.

— «Мен олардың құқықтық жағдайын түсінгім келеді. Өйткені қазір қаңтар оқиғасынан кейін Кәрім Мәсімов қамауға алынды және олар бұл депозиттерді рейдерлік басып алуға қатысты деп отыр. Егер осы қылмыстық іс аясында Статиден депозиттерді тәркілеу заңсыз деп танылса, бұл Қазақстан үшін жақсы болмайды. Себебі Стати оларды автоматты түрде дерлік алып қояды», — деп есептейді Расул Рысмамбетов.

Оның пікірінше, даулы активтерге аукцион өткізу жағымсыз реакция тудырып, Қазақстанның инвестициялық тартымдылығын төмендетуі мүмкін.

— «Бұл жерде Қазақстан Республикасы әділет министрлігінің онымен [сотпен] не істеп жатқанын түсіну керек. Біз Әділет министрлігінен жеңіске жеткен есептерді естиміз. Өкінішке қарай, өткен жолы біз де Статиден депозиттердің құқықтарын алып тастаған кезде Әділет министрлігінен де осындай есептерді естідік. Осы жерде үлкен сұрақ туындайды. Бәлкім, түптеп келгенде, ол жерде болған оқиғаның мәнін ашып, мемлекетіміздің сотқа қанша ақша жұмсағанын, істі жеңіп, осы аманаттарды сақтап қалудың болашағы қандай екенін ашып айту керек шығар. Бұл қазірдің өзінде Қазақстанның инвестициялық тартымдылығына әсер етуі мүмкін», — деп қосты Рысмамбетов.

«Сырттан келген адамның бақылауға құқығы болмайды»

Соған қарамастан, аукцион 22 шілдеде өтеді. Бірақ қатысушылардың тізімі әлі белгісіз.

— «Әңгімелесу тақырыбына қайта оралсақ, егер аукцион өтсе және өтпесе, онда, ең алдымен, осы жылдар бойы депозиттерді басқарған компания жеңетінін атап өткім келеді. Өйткені оның тәжірибесі жинақталған және бұл сырттан келген адамның сотта жеңе алмайтыны және депозиттерді басқару құқығын алмайтыны анық», — деді Рысмамбетов.

Маманның айтуынша, аукционды осы 13 жылға жуық уақыт бойы Боранкөл мен Толқынды басқарып келе жатқан компания ұтып алады. Тағы бір дерек бойынша, бұл компания «ҚазМұнайГаздың» еншілес кәсіпорны болып табылатын «Қазмұнайтеңіз» (ҚМТ) болуы мүмкін. Оны өз кезегінде осы экспроприацияның тағы бір бенефициары Қазақстанның экс-президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың күйеубалсы Тимур Құлыбаев басқарады.

ҚMT-дегі ішкі дереккөздердің айтуынша, кен орындарын 10 жыл басқарған компания 900 миллион АҚШ долларынан астам табыс табуы мүмкін, сондықтан сарапшының сөзі рас болуы мүмкін.

Дегенмен, бұл күндері IPO-ға дайындалып жатқан «ҚазМұнайГаз» бас компаниясына не үшін қажет болуы мүмкін екені белгісіз және Статиден экспроприацияланған активтер төңірегіндегі артық шу олардың қолына тимейді.

Ұлттық қор мен БЖЗҚ үшін тәуекелдер

Әзірге болжанбаған тағы бір тәуекел – Ұлттық қор мен БЖЗҚ-ның шетелдегі шоттардағы қаражаты.

— «Шетелдік компаниялар көбіне қанағаттанбайды және бәрін сотсыз, жеке шешкенді жөн көреді. Сондықтан бұл істің прецеденті аса қауіпті емес. Бірақ Стати жеңсе, қауіпті болады. Демек, Стати Ұлттық қордағы 500 миллионын алып тастаса, Ұлттық қор шетелде сондай үлкен кепілгерге айналады, одан кез келген сот ақша алып, талап қоя алады. Ал бұл жақсы іспен бітпейді», – дейді Расул Рысмамбетов.

Оның пікірінше, Қазақстан басшылығының шетелде заңсыз алынған және қайтарылған активтер мен қаражатты қайтару туралы соңғы мәлімдемелерін ескере отырып, Қазақстан үкіметі Ұлттық қордың қаражатын қамтамасыз ету шараларын қабылдауы қажет.

– «Егер біз оффшорлық компанияларға ақша шығарған шенеуніктердің – «ескі қазақстандықтардың» активтерін қайтара бастасақ, оларға ақша керек болып, бізді сотқа бермек болады. Олар қазақстандық заңнаманың барлық осал тұстарын біледі және бұл жерде мемлекет ұтылуы мүмкін. Сондықтан Ұлттық қорды, БЖЗҚ-ның шетелдегі инвестициясын мұқият қарап, бұл тәуекелдердің алдын алу қажет», – деп түйіндеді ол.